Tiêu dùng “sạch” trên blockchain

Năm 2025, người tiêu dùng không còn tin vào những giấy chứng nhận dán trên bao bì hay những lời quảng cáo hoa mỹ. Họ buộc phải tự học cách kiểm tra, xác minh, thậm chí trở thành chuyên gia pháp lý, chỉ để bảo vệ quyền lợi tối thiểu của mình. Blockchain là công nghệ có thể giải quyết triệt để vấn đề này.

Nỗi khổ của người tiêu dùng Việt

Theo báo cáo của Cục Quản lý Chất lượng sản phẩm hàng hóa, trong giai đoạn 2018 đến nay, khảo sát trực tiếp tại 113 cơ sở với 369 mẫu hàng hóa cho thấy có đến 23 mẫu nghi ngờ về chất lượng, trong khi 47 mẫu nghi ngờ không đạt về ghi nhãn. Điều này phản ánh rõ ràng sự thiếu chặt chẽ trong công tác kiểm tra, giám sát, dẫn đến việc các sản phẩm kém chất lượng vẫn lưu thông trên thị trường.

Thêm vào đó, nhiều doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở pháp luật để lách luật, khai báo giả mạo thông tin về sản phẩm. Năm 2023, lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra hơn 72,000 vụ, phát hiện và xử lý hơn 52,000 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ, tăng 16% so với năm trước.

Riêng trong lĩnh vực thuốc và thực phẩm chức năng, từ đầu năm đến nay đã có gần 1,600 vụ vi phạm bị xử lý với giá trị hàng hóa thu giữ lên tới hơn 20 tỷ đồng. Những con số này cho thấy tình trạng gian lận thương mại vẫn diễn ra phổ biến, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền lợi người tiêu dùng. Các số liệu trên cho thấy người tiêu dùng Việt phải đối mặt với thực trạng hàng hóa kém chất lượng như hiện nay.

Mới đây, vụ việc Võ Thị Ngọc Ngân (biệt danh “Ngân 98”) bị bắt tạm giam vì hành vi “Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm” đã khiến dư luận bàng hoàng. Theo điều tra của Công an TP.HCM, Ngân điều hành Công ty TNHH TM-DV ZuBu và Hộ kinh doanh ZuBu shop, trực tiếp sản xuất và phân phối các sản phẩm giảm cân mang tên Super Detox X3, X7, X1000 cùng viên rau củ Collagen, loại hàng không được cấp phép lưu hành, không có hồ sơ công bố sản phẩm.

Các mẫu kiểm nghiệm phát hiện chứa chất cấm sibutramin và phenolphthalein, có thể gây rối loạn tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn tiêu hóa và nguy cơ ung thư. Dưới chiêu bài “hàng tặng kèm”, Ngân 98 bán trọn bộ sản phẩm với giá từ 870.000 đến hơn 1 triệu đồng, thu lợi hàng trăm tỷ đồng chỉ trong hai năm.

Cơ quan điều tra khẳng định đây là hàng giả, gây hại cho sức khỏe người tiêu dùng, và Ngân là người chỉ đạo toàn bộ hoạt động sản xuất và kinh doanh. Vụ việc này một lần nữa cho thấy thực trạng đáng báo động của thị trường, nơi mà những “sản phẩm sạch”, “an toàn” được quảng cáo rầm rộ trên mạng xã hội thực chất lại là bẫy độc tiềm ẩn.

Tự cứu lấy chính mình

Ở các nước phát triển, hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm và thông tin minh bạch giúp giảm bớt gánh nặng. Tại EU hay Mỹ, các sản phẩm đều phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt về ghi nhãn và kiểm định, yêu cầu hệ thống cảnh báo và thu hồi sản phẩm nhanh chóng khi phát hiện sai phạm.

Báo cáo từ Nielsen IQ và PwC cho thấy người tiêu dùng Việt ngày càng thận trọng trong chi tiêu, ưu tiên hàng thiết yếu và sản phẩm chăm sóc sức khỏe và có xu hướng tìm kiếm thông tin kỹ càng trước khi mua hàng. Theo khảo sát của Bộ Công Thương, có đến trên 70% người tiêu dùng lo ngại về chất lượng sản phẩm khi mua sắm trực tuyến.

Tệp này hiện đang phải đối mặt với nhiều áp lực trong việc lựa chọn và kiểm định sản phẩm tiêu dùng hàng ngày. Họ không chỉ phải tự đọc hiểu thành phần hóa học trên bao bì, mà còn phải tra cứu công bố sản phẩm, thậm chí nhiều trường hợp còn phải tự kiểm nghiệm sản phẩm tại nhà để đảm bảo an toàn. Điều này xuất phát từ thực trạng thị trường còn tồn tại nhiều sản phẩm kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái, gây hoang mang và mất niềm tin cho người tiêu dùng.

Một ví dụ điển hình là vụ sai phạm trong quy trình sản xuất và quảng bá kẹo rau Kera do Hoa hậu Thuỳ Tiên, Youtuber Quang Linh và TikToker Hằng Du Mục thực hiện. Sự việc này đã dấy lên nghi ngờ cho hàng loạt người tiêu dùng Việt. Chính người tiêu dùng phải tự cất công đi kiểm định thực phẩm chức năng mà mình sử dụng.

Blockchain “sạch”, không thể làm giả

Blockchain đã trở thành công nghệ chiến lược quốc gia, tạo bước ngoặt lớn trong việc minh bạch và tăng độ tin cậy trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Với bản chất ghi lại mọi bước trong chuỗi cung ứng một cách bất biến, không thể sửa đổi hay xóa bỏ, blockchain giúp đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu, ngăn chặn gian lận và làm giả thông tin.

Mỗi sản phẩm khi đi qua các khâu từ sản xuất, kiểm định, vận chuyển đến phân phối đều được ghi nhận chi tiết trên blockchain. Người tiêu dùng chỉ cần quét mã QR hoặc kiểm tra địa chỉ blockchain gắn liền với sản phẩm để truy xuất toàn bộ thông tin gốc, từ nguồn gốc xuất xứ đến các bước xử lý và bảo quản.

Đặc biệt, công nghệ NFT (Non-Fungible Token) có thể ứng dụng để chống làm giả chứng nhận và bảo vệ người tiêu dùng. Mỗi NFT là một chứng nhận kỹ thuật số duy nhất, không thể sao chép hay giả mạo, giúp xác thực nguồn gốc và tính xác thực của sản phẩm một cách hiệu quả. Điều này không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn nâng cao uy tín thương hiệu.

Một ứng dụng thực tiễn của blockchain trong chuỗi cung ứng tại Việt Nam gần đây là từ hạ tầng mạng Blockchain quốc gia NDAChain. Giải pháp NDA Trace ứng dụng blockchain (NDA Chain) và định danh phi tập trung (NDA DID) để gắn mã định danh duy nhất (UID) cho mỗi sản phẩm, cho phép theo dõi và xác thực minh bạch toàn bộ chuỗi cung ứng từ sản xuất, kiểm định, kho vận đến phân phối và tiêu dùng.

Mã UID được gắn trên bao bì dưới dạng QR code hoặc chip RFID, kết nối với dữ liệu từ các bộ, ngành và các sàn thương mại điện tử để kiểm tra giấy phép, cảnh báo sản phẩm không đạt chuẩn và xác thực các hoạt động sản xuất, nhập khẩu, kiểm định, vận chuyển, bán hàng. Tất cả thao tác của các chủ thể trong chuỗi đều được ghi nhận trên blockchain dưới dạng chứng chỉ số (VC), không thể chỉnh sửa hay làm giả. Người tiêu dùng có thể quét mã UID để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, xác nhận mua hàng, tham gia chương trình tích điểm và chăm sóc khách hàng, đồng thời doanh nghiệp có thể dễ dàng quản lý và kết nối chuỗi cung ứng trong nước và xuyên biên giới.

Trên thế giới, các doanh nghiệp lớn cũng đã ứng dụng blockchain vào chuỗi cung ứng. Đơn cử như IBM Food Trust, đây là nền tảng blockchain toàn cầu giúp các nhà sản xuất, nhà phân phối và nhà bán lẻ theo dõi quá trình sản xuất và vận chuyển thực phẩm từ nông trại đến kệ siêu thị. IBM Food Trust đã xử lý hơn ba triệu giao dịch, kết nối các ông lớn như Walmart, Nestlé, Carrefour và Unilever nhằm tăng cường an toàn thực phẩm, giảm thiểu rủi ro gian lận và nâng cao sự minh bạch trong ngành hàng thực phẩm. Người tiêu dùng có thể dễ dàng truy xuất thông tin chi tiết về sản phẩm chỉ qua một lần quét mã QR, từ đó nâng cao niềm tin và sự an tâm khi mua sắm.