Từ thiện blockchain chẳng cần sao kê

Qua mỗi mùa bão lũ, tinh thần đoàn kết và lòng tốt của người Việt được thể hiện rõ nét. Người dân luôn sẵn sàng chung tay quyên góp, giúp đỡ đồng bào gặp khó khăn, ảnh hưởng bởi thiên tai. Thế nhưng, qua các mùa bão lũ trước, lòng tốt này đôi khi bị lợi dụng, khiến từ thiện trở thành công cục trục lợi cá nhân.

“Sao kê” là từ khóa xuất hiện sau những vụ kêu gọi từ thiện, gắn liền với sự nghi ngờ và thất vọng của người dân. Điều này phản ánh tâm lý thất vọng của cộng đồng khi nhìn thấy lòng tốt của mình đặt sai chỗ và bị lợi dụng như một cách để làm giàu nhanh chóng trong bối cảnh đồng bào đang trong tình thế “ dầu sôi lửa bỏng”.

Công nghệ blockchain được xem là giải pháp tiềm năng, giúp ghi nhận, kiểm soát và công khai mọi giao dịch từ thiện, hướng hoạt động trở lại đúng giá trị nhân văn vốn có.

Minh bạch đến từng đồng trên blockchain

Hiểu một cách đơn giản, blockchain là một hệ thống lưu trữ và phân tán dữ liệu. Giao dịch được ghi lại theo thời gian thực, công khai, không thể xóa hay làm giả. Mỗi giao dịch được xác thực bởi mạng lưới máy tính phi tập trung, thay vì một bên trung gian duy nhất như ngân hàng hoặc tổ chức tài chính.

Chỉ với một vài thao tác đơn giản trên các công cụ truy xuất như Etherscan, Solscan,... hoặc ứng dụng giám sát ví phi tập trung, bất kỳ ai cũng có thể kiểm tra dòng tiền ra vào của quỹ từ thiện một cách chính xác theo thời gian thực. Lượng dữ liệu giao dịch này không thể làm giả để “rút ruột” và trục lợi cá nhân.

Bên cạnh đó, trên blockchain còn có nhiều ứng dụng, mô hình có thể áp dụng vào từ thiện như ví đa chữ ký (multisig wallet). Nhờ vào ứng dụng này, mọi hành động rút tiền hoặc chuyển khoản đều cần sự đồng thuận của nhiều bên. Nói một cách dễ hiểu, ví multisig như một hợp đồng đất đai đứng tên bởi nhiều người. Khi muốn bán thì các bên phải đồng thuận và dựa trên thống nhất chung, nếu không sẽ vô giá trị.

Quỹ không nằm trong tay 1 người

Rủi ro lớn trong hoạt động từ thiện truyền thống là quỹ tập trung vào tay một cá nhân hoặc nhóm nhỏ. Điều này dễ dẫn đến việc lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, hoặc khiến cộng đồng phụ thuộc vào lòng tin mù quáng mà không có chứng cứ rõ ràng. Blockchain xóa bỏ hoàn toàn nỗi lo này.

Kết hợp với cơ chế DAO (viết tắt của Decentralized Autonomous Organization, dịch là tổ chức tự trị phi tập trung), cộng đồng có thể bình chọn cho các kế hoạch sử dụng quỹ, hoặc biểu quyết từ chối nếu thấy chưa hợp lý.

Trước đây, thị trường crypto từng xuất hiện một dự án kêu gọi quyên góp quỹ kết hợp mô hình DAO. AssangeDAO, quỹ kêu gọi trả tự do cho Julian Assange, nhà sáng lập WikiLeaks. Người này đã bị bắt vì tội danh công bố tài liệu mật của chính phủ Mỹ.

AssangeDAO vận hành theo mô hình quản trị bởi cộng đồng. Các đề xuất sử dụng quỹ được thành viên DAO thảo luận trên diễn đàn. Tuy nhiên, tất cả cần phải thông qua đội luật sư và gia đình ông xem xét để đảm bảo không gây hại cho Assange về mặt pháp lý. Sau đó, đề xuất sẽ dựa trên biểu quyết bỏ phiếu của cộng đồng.

Trong một quỹ từ thiện như vậy, không một cá nhân nào có thể tự quyết định “số phận” của nguồn tiền. Mọi quyết định đều được ghi nhận, công khai và gắn với trách nhiệm tập thể vì một mục đích chung.

Quyên góp, giải ngân đúng quy trình với smart contract

Smart contract (hợp đồng thông minh) là công nghệ giúp tự động hóa và giám sát toàn bộ quy trình quyên góp và giải ngân. Khác với cách vận hành truyền thống, smart contract loại bỏ hoàn toàn tác động của bên thứ ba. Hợp đồng thông minh chỉ cho phép quyên góp và giải ngân đúng kịch bản đã xác định, không ai có thể tự tiện thay đổi giữa chừng.

Vào tháng 9, Bão Yagi đã gây ra những thiệt hại nghiêm trọng tại nhiều khu vực ở miền Bắc Việt Nam. Trước tình hình đó, Dagora đã cho ra mắt bộ sưu tập NFT đặc biệt mang tên "PIKALONG x DAGORA - Small Acts, Big Impact" ( PIKALONG x DAGORA - Hành động nhỏ, Ý nghĩa to) nhằm mục đích hỗ trợ xử lý và khắc phục các hậu quả do cơn bão Yagi để lại.

Mỗi NFT Pikalong được mint với mức phí khoảng 10 $C98, tương đương 1.2 USD vào thời điểm đó, Dagora cũng sẽ ủng hộ tương tự. Theo dữ liệu trên blockchain, có tổng cộng 6,048 NFT được mint, lượng phí quy đổi sang tỷ giá VNĐ đạt 185,068,800 đồng. Sau đó, Dagora ủng hộ thêm 185,068,800 đồng, nâng tổng số tiền của quỹ ủng hộ đồng bào mức 370,137,600 đồng. Toàn bộ số tiền này đã được chuyển vào tài khoản của Hội Chữ Thập Đỏ Việt Nam hôm 13/09/2024.

Hành động tiên phong ứng dụng NFT vào từ thiện của Ninety Eight đã minh chứng cho tiềm năng to lớn của Blockchain trong việc ứng dụng vào các lĩnh vực đời sống thực tế, từ hoạt động xã hội đến dịch vụ thương mại. Tất cả quy trình từ thiện đều công khai, minh bạch, người dùng có thể kiểm tra lịch sử giao dịch thông qua blockchain.

Dù mang lại nhiều ưu điểm hơn so với truyền thống, việc ứng dụng blockchain và NFT trong hoạt động từ thiện vẫn còn một số hạn chế. Trước hết, hình thức quyên góp bằng ví điện tử và tiền mã hóa còn khá mới mẻ với phần lớn người dân, nên mức độ tiếp cận chưa rộng rãi. Ngoài ra, dù dữ liệu minh bạch và công khai, không phải ai cũng có khả năng tra cứu hoặc đọc hiểu trực tiếp trên blockchain, dẫn đến việc vẫn cần các kênh thông tin trung gian để tổng hợp và truyền tải đến cộng đồng. NFT từ thiện hiện vẫn chỉ là chứng nhận cho những người dùng đã ủng hộ vào quỹ, chưa có thêm tính năng khác.

Một hạn chế khác là minh bạch về chi phí đầu ra. Blockchain chỉ ghi nhận các giao dịch on-chain, còn các khoản chi off-chain như các hoá đơn chuyển khoản vẫn chưa được thể hiện đầy đủ. Vì vậy, nếu không sao kê chi tiết và kèm hóa đơn minh bạch, việc kiểm chứng toàn bộ dòng tiền từ thiện vẫn còn hạn chế.

Trong tương lai, nếu khi chính sách và hạ tầng tại Việt Nam cho phép sử dụng tài sản mã hóa, đặc biệt là stablecoin hay CBDC để thanh toán hàng hóa, dịch vụ, blockchain có thể trở thành công cụ minh bạch, đảm bảo giá trị cao đẹp của hoạt động từ thiện.

Công nghệ này sẽ giúp tấm lòng của nhà hảo tâm và mạnh thường quân đến đúng nơi, đúng hoàn cảnh và đúng mục đích mà họ mong muốn, đồng thời nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong toàn bộ quá trình quyên góp và giải ngân.